نوشتار زیر از سرمقالهی روزنامهی مردمسالاری، شماره 3633، مورخ 10/آذر/1393 برگرفته شده است.
--------------------------------------------------------------------------
اوپک در روزهای گذشته در حالی شاهد تلاش ِ گستردهی برخی اعضا برای ارتقا قیمت نفت در بازار جهانی بود که با ناهماهنگی برخی دیگر، تلاشهای صورت گرفته را رنگباخته دید و عملاً به سازمانی کم اثر در معادلات اقتصاد ِ نفتِ بینالملل تبدیل شد.
اگر کشورهای عضو اوپک را به دو گروه کمجمعیت (با درآمد سرانهی بالا) و پرجمعیت (با درآمد سرانهی پایین) تقسیم کنیم، قطعاً دستهی دوم در نشست اخیر اوپک چانهزنی بالایی برای پایین آوردن سقف تولید اوپک به نمایش گذاشتند - که البته این تلاش در سایه بیتفاوتی گروه اول، نتوانست گام مؤثری بردارد و درنتیجه سقف تولید روزانه 30 میلیون بشکهای برای سازمان کشورهای صادر کننده نفت (اوپک) دستنخورده باقی ماند.
اما در این بین کشوری هم بود که نه در طیف چانه زنان واقع شده بود و نه - بیتفاوت - مشی هرچه پیش آید خوش آید را دنبال میکرد. اعراب سرزمین حجاز در یکصد و شصت و ششمین جلسه اوپک، با تاکتیکهای خاصی به بازی آمدند و با کاهش عرضه مخالفت کردند و با تکیه بر جایگاه در خور اعتنایی که در این سازمان دارند، به بهانهی عدم دخالت در سازوکار بازار نفت، حصول به هرگونه تعادل و پایداری را به آینده واگذاشتند. این اما در حالی است که عربستان سعودی با در اختیار داشتن سهم بالایی از تولید اوپک بیشترین ضرر را از پایین بودن قیمت نفت متحمل میشود و اینکه چرا این کشور در این اوضاع با کاهش عرضه مخالفت ورزیده بحثی است که بایستی بیشتر به آن پرداخت. بالطبع سعودیان با ذخایر ارزی بالا به هیچ عنوان نگران نقصان بودجه در کشورشان نیستند و این در حالی است که این کشور طی چند سال اخیر در کنار امارات و حتی عراق از تحریمهای بین المللی علیه ایران بیشترین بهره برداری را نموده و با تولیدِ حداکثری، به تعبیری سهمی از بازار ایران را به خود اختصاص داده است.
از تقابلهای تاریخی - سیاسی بین دو کشور که بگذریم، میتوان بخشی از دخالتهای غیر مستقیم عربستان را در جریان مذاکرات وین نیز در راستای نگرانی خاص این کشور از رفع تحریمها و بازگشت ایران به جایگاه قبلیاش دانست. از این رو بدبینانه نیست اگر بخواهیم گوشهای از ریختوپاشهای عربستان در پایین نگه داشتن قیمت نفت را در ادامهی اهداف این کشور برای تسویه حساب سیاسی با ایران و انتفاع هرچه بیشتر اقتصادی در بلندمدت دانست.
عامل مهم دیگری که عربستان را در اتخاذ چنین تصمیمی مصممتر نمود، موضع روسیه است که به عنوان بزرگترین تولیدکننده انرژی جهان اگرچه عضو اوپک به شمار نمیرود اما نفوذ شایان توجهی بر بازار نفت دنیا دارد. اینکه روسها قبلاً اعلام کرده بودند که هیچ برنامهای برای کاهش تولید نفت در راستای افزایش قیمتها ندارند، هراس عربستان را از اینکه روسیه، با تصاحب سهم کاهش یافته از تولیدات اوپک، معادلات بازار را به نفع خودش رقم بزند، بیشتر و بیشتر نمود.
از ایران و روسیه که بگذریم مهمترین تهدید اما جای دیگری بود: متحد قدیمی عربستان. ایالات متحده آمریکا با اتخاذ شیوههای غیر متداول در استخراج، فقط تولید نفت خود از پالمه سنگهای شیل را طی 6 سال اخیر با رشد خیره کننده 500 درصدی به 3/5 میلیون بشکه در روز رسانده و پیشبینیها نشان میدهد که بالا بودن قیمت نفت، ظرف 6 سال آینده آمریکا را جانشین عربستان در صدر فهرست تولیدکنندگان نفت دنیا قرار دهد و این موضوع به هیچ عنوان برای عربستان قابل هضم نیست. پاشنهی آشیل تولید نفت در آمریکا بالا بودن قیمت تمام شده است که عربستان از این نقطه ضعف استفاده نموده، سعی دارد با ثابت نگه داشتن میزان عرضه در اوپک و کاهش قیمتها، به تدریج این رقیب بزرگ را از میدان به در کند. با ادامهی روند فعلی شاهد خروج آمریکا از بازار عرضه نفت خواهیم بود و از آنسو تحریمها علیه روسیه نیز یک تحریک جدی برای قیمت این منبع مهم انرژی در سطح بینالملل به شمار میرود و این در حالی است که انرژی ارزان در اوضاع فعلی، موجب افزایش رونق تولید در غرب شده، تقاضا را برای انرژی روز به روز افزایش خواهد داد.
همهی اینها ابزارهای تاکتیکی عربستان برای حضور قدرتمندتر در این بازی خواهد بود که البته تن دادن به این روشها برای همه اعضای اوپک هم چندان بیدردسر نیست. پایین بودن قیمت نفت در میان مدت، رکود حاکم بر کشورهای صنعتی را به کشورهای صاحب نفت منتقل میکند و در این بین، ایران متحمل زیان فزایندهای از پایین بودن قیمت خواهد شد. بنابراین اگرچه میتوان به آیندهی نفت خوشبین بود اما برای اینکه بتوان در تدوین استراتژیهای پیش ِ رو نقش پررنگتری ایفا کرد، بایستی درکوتاه مدت برای تحکیم پل ارتباطی با عربستان تلاش نمود تا مانع تکرویهای تاکتیکی سعودیها در عرصهی اقتصاد و سیاست شد.